تفکر جانبی ، تفکر گریز اندیش

گرد آوری و ترجمه: ندا خلفی – کارشناسی ارشد طراحی صنعتی

مطالب این مجموعه، در برگیرنده خلاصه‏ای از مجموعه مقالات منتشر شده در زمینه تفکر جانبی است که به صورت مختصر به گردآوری اطلاعات اولیه در این زمینه پرداخته است. مطالب در 3 مقاله جداگانه به صورت زیر ارائه شده اند:

1-تعریف تفکر جانبی:

این بخش به منظور آشنایی و درک بهتر مفهوم تفکر جانبی به تعریف کلی از این مقوله می‏پردازد.

2- مقایسۀ تفکر منطقی و تفکر جانبی :

در این بخش سعی‌ بر این بوده که با مقایسه دو روش تفکر منطقی‌ و جانبی به مزایای استفاده از تفکر جانبی در ارائه‌ ایده‌های خلاق و جدید اشاره شود.

3-خلاقیت و تفکر جانبی :

بخش سوم با تمرکز بیشتر به موضوع خلاقیت و مروری بر روش‏ها و تمرین‏های مختلف تفکر جانبی به ارائه ایده‏های جدید و خلاق کمک می‏کند.

1- تعریف تفکر جانبی

نیوتون: ما دیوارهای زیادی ساختیم، ولی پل‏های زیادی نساختیم

تفکر جانبی (Lateral thinking) به گریز از نظریات کهنه برای یافتن نظرات نو می‏اندیشد و به شکلی آگاهانه، در جهت تغییر و تحول تلاش می‏کند و کاربرد آن مستلزم پذیرش دیدگاه‏های مختلف نسبت به موضوع است. روش‏های مختلف تفکر جانبی برای یافتن راه‏های جدید و متفاوت به کار می‏روند و حتی گاهی به طرح نظرات کاملاً غیرمنطقی منجر می‏شود ، با این حال جستجوی راه‏های جدید و متعدد، نشانة تمایل به خلاقیت بوده و باعث برانگیختن و سیلان فکر می‏شود.

"روش‏های تفکر جانبی بر پایة رفتار سیستم‏های الگوساز بنا شده‏اند و سعی در تغییر الگوهای تثبیت شده آن دارند. این تکنیکها به گونهای طراحی شده‏اند تا به متفکر کمک کنند به جای دنباله‏روی از الگوها، آنها را در نقطه‏ای قطع کرده و از مسیر آنها خارج شود و به الگوی جدیدی برسد، که به زبان ارشمیدس آن را- یافتم-می نامیم." (2-140)

تفکر جانبی که توسط آقای دکتر ادوارد دبونو (Edward de Bono) ابداع شده است، مجموعه‏ای از گرایش‏ها، اصطلاحات، فنون و روش‏هاست که در حل مشکلات و تبدیل آنها به موقعیت‏های مناسب و ارائه راه‏حل‏های متعدد و متفاوت مورد استفاده قرار می‏گیرد و باعث افزایش ایده‏های جدید و شکوفا شدن خلاقیت در مواقع لازم می‏شود.

تفکر جانبی با سیستم الگوسازی ذهن در ارتباط است. بدین معنا که ذهن به صورت یک سیستم، اطلاعات و تجربیات زندگی را که توسط ادراک کسب شده‏اند، به شکل الگوهایی سازماندهی می‏کند و تفکر جانبی با تغییر این الگوها از یک مسیر به مسیری دیگر سر و کار دارد و بدین سان ما را از دام الگوهای قدیمی تفکرمان که مانع خلاقیت می‏شوند، رها می‏سازد و به نتایجی نو می‏رساند که توسط تفکر منطقی قدم به قدم، قابل دسترسی نمی‏باشند. زیرا تفکر منطقی به قضاوت راجع به درستی یک ایده و یافتن اشتباهات آن توجه دارد ولیکن تفکر جانبی بیشتر به ارزش حرکتی و انگیزشی ایده‏ها تأکید می‏کند.

در نتیجه تفکر جانبی مجموعه‏ای از گرایش‏ها، اصطلاحات، فنون و روش هاست که به ما امکان می‏دهد از یک مکانیزم تغییر الگو استفاده کرده و از مسیر همیشگی الگوها خارج شویم، و با بکارگیری تکنیک‏های مربوطه خلاقیت ذهن را در حل مشکلات و ارائه ایده‏های متعدد و متفاوت پرورش دهیم؛ و از پرسه زدن در کوچه پس کوچه‏های ذهن دوری کنیم و بدین منظور باید به تفکر به عنوان مهارتی بنگریم که هر کس می‏تواند آن را به کار گیرد. تفکر جانبی مهارتی است که با بکارگیری تکنیک‏ها و ابزارها و با وجود محدودیت‏های بسیار، باعث بالا رفتن خلاقیت ذهن شده و در ارائه راه حل‏های متعدد و متفاوت در هنگام حل مشکلات مورد استفاده قرار می‏گیرد.

مثال:

تفکر جانبی پروسه‏ای سیستماتیک به منظور رسیدن به ایده‏ای خلاق و جدید است، این روش از تکنیک‏های تفکر غیر مرسوم و غیر منطقی که معمولاً روش تفکر رایج ما، مانع آن می‏شود، استفاده می‏کند.

"اصطلاح تفکر جانبی در سال 1967 توسط آقای ادوارد بونو ابداع شد و هم اکنون این لغت رسماً وارد زبان انگلیسی شده و در فرهنگ لغت آکسفورد با ذکر نام آقای دبونو ثبت شده است. دکتر دبونو از نویسندگان پیشتاز در حوزة خلاقیت می‏باشد و ابزار تفکر جانبی ایشان بر پایة چگونگی عملکرد مغز به عنوان یک مرکز اطلاعاتی خود سامانده (Self- organizing information system) می‏باشد که در این سیستم‏ها، تفکر جانبی به آگاهی و ادراک ذهنی توجه دارد و سعی دارد برای دستیابی به ایده‏هایی جدید از این سوی الگوها به آن سوی الگویی دیگر حرکت کند؛" (21-1)

"همچنین درک چگونگی استفادۀ ذهن از الگوها، و تغییر از الگویی به الگوی دیگر، توسط ابزار و تکنیک‏های تفکر جانبی مورد توجه قرار می‏گیرد. تکنیک‏های تفکر جانبی سال‏هاست که در مدارس برخی از کشورها مورد استفاده قرار می‏گیرد و همچنین شرکت‏های بزرگی در سراسر دنیا از آن بهره می‏برند." (6-1)

"در این زمینه اصطلاحی وجود دارد که می‏گوید، خارج از مکعب فکر کنید.( Think outside the box) معمای 9 نقطه بهترین مثال آن می‏باشد:

9 نقطه چیده شده داخل یک مربع را بوسیلة 4 خط مستقیم و مرتبط، بدون برداشتن نوک قلم از روی کاغذ، به هم وصل کنید؛

این معمای معروف از سال 1970 در میان بسیاری از مشاورین مدیریت به منظور دور ریختن فرضیه‏های ابتدایی و اولیه، به کار برده شده است. تنها راه حل این است که خطوط از محدوده‏ای که توسط نقاط در ذهن ایجاد شده‏اند، خارج شوند. این معما مصداقی است برای خارج از مکعب فکر کردن بدین معنا که مشکلات را با دیدی متفاوت باید نگاه کرد و بدون توجه به پیش‏فرض‏ها و به شکل جانبی راجع به آنها اندیشید."(1-18)

پروسۀ تفکر جانبی نگرشی از ذهن است که نیازمند اراده می‏باشد تا بکوشد امور پدیده‏های موجود را، نه آنگونه که هستند بلکه به طرق مختلف بررسی کند و متضمن ادراک است که هر گونه راه نگرش به پدیده‏ها، تنها یک راه در میان بسیاری از راه‏های ممکن دیگر است. ادوارد دبونو نیز در این باره چنین گفته است: " گاهی برخی مشکلات با از بین بردن سبب و دلیل آن مشکل حل نمی‏شوند، بلکه راه‏حل در طراحی مسیری است برای به جلو پیش بردن کار، حتی اگر مشکل سر جای خود باقی بماند."

منابع و مآخذ:

1- دبونو، ادوارد (1384) درس‏های درست اندیشیدن، ملک دخت قاسمی نیک منش،نشر اختران ،تهران

2- دبونو، ادوارد(1384) شش کلاه تفکر: نگاهی تازه به مدیریت اندیشه،آذین ایزدی فر، انتشارات پیک بهار، تهران

3- دبونو، ادوارد(1376) تفکر نوین، ضیاء الدین رضاخانی، انتشارات کویر، تهران

4- دبونو، ادوارد(1364) تفکر جانبی، عباس بشارتیان، بی نشر، تهران

5- De Bono, E. (October 1979) SCHUMACHER UK BRISTOL LECTURES, lateral thinking

6- www.deBonoForBusiness.com

7- www.hollisny.com/lateral.htm

8- www.inocrest.com

9- Lateral thinking-an introduction/C.W.A.M./van.Overveld/

Motivation, Techniques and Methods

10- www.aydinstone.com/article-24.html