مقایسه تفکر منطقی و تفکر جانبی

گرد آوری و ترجمه: ندا خلفی – کارشناسی ارشد طراحی صنعتی

مطالب این مجموعه، در برگیرنده خلاصه‏ای از مجموعه مقالات منتشر شده در زمینه تفکر جانبی است که به صورت مختصر به گردآوری اطلاعات اولیه در این زمینه پرداخته است. مطالب در 3 مقاله جداگانه به صورت زیر ارائه شده اند:

1-تعریف تفکر جانبی:

این بخش به منظور آشنایی و درک بهتر مفهوم تفکر جانبی به تعریف کلی از این مقوله می‏پردازد.

2- مقایسۀ تفکر منطقی و تفکر جانبی :

در این بخش سعی‌ بر این بوده که با مقایسه دو روش تفکر منطقی‌ و جانبی به مزایای استفاده از تفکر جانبی در ارائه‌ ایده‌های خلاق و جدید اشاره شود.

3-خلاقیت و تفکر جانبی :

بخش سوم با تمرکز بیشتر به موضوع خلاقیت و مروری بر روش‏ها و تمرین‏های مختلف تفکر جانبی به ارائه ایده‏های جدید و خلاق کمک می‏کند.

2- مقایسۀ تفکر منطقی و تفکر جانبی:

"در تفکر منطقی هنگامی‏ که به فکر ارائه ایده برای حل مشکلی هستیم فقط در محدودۀ موضوع مشکل می‏اندیشیم و به فکر نزدیک‏ترین و ممکن‏ترین راه برای رسیدن به جواب هستیم و به جای ایده‏های متفاوت همیشه به یک جواب درست می‏اندیشیم. ما از دوران مدرسه نیز با این سیستم روبرو بودیم و همیشه سوالاتی که مطرح می‏شدند فقط دارای یک جواب صحیح بودند. در حالی که تفکر جانبی بسیار کمتر از تفکر منطقی به شکل اتوماتیک‏وار عمل می‏کند و یک سویه حرکت نمی‏کند؛ بلکه در این روش تلاش بیشتر و گسترده‏تری در جهت آگاهی صورت می‏گیرد، پس نتایج بزرگتر و بهتری نیز بدست خواهد آمد و بهترین حالت زمانی‏ست که چندین جواب متفاوت برای مشکل پیدا شود.

تصویر:1 (15-1)

در این روش این ذهنیت بوجود می‏آید که با دور شدن از موضوع نیز می‏توان ایده‏های خوبی برای رسیدن به جواب یافت، بر خلاف تفکر منطقی که تلاش آن فقط در جهتی مستقیم برای رسیدن به جواب است." (9-5)

" تفکر جانبی دربارة ادراک است نه منطق و لیکن بدین معنا نیست که تفکر منطقی باید کنار گذاشته شود بلکه باید شدت عمل منطق در سیر تفکر متعادل گردد.

منطق هر شخص نشان‏دهندة ادراک اوست که نحوة برخورد و عمل شخص در موقعیت‏های متفاوت را باعث می‏شود. برای مثال ممکن است، برای رفتار خاص شخصی پاداشی در نظر گرفته شود ولیکن به عنوان رشوه تلقی شود. لذا ادراک هر کس مخصوص خودش بوده و منطق او با دیگران متفاوت است" (1-132)

بقیه در ادامه مطلب

گرد آوری و ترجمه: ندا خلفی – کارشناسی ارشد طراحی صنعتی

1-تعریف تفکر جانبی:

این بخش به منظور آشنایی و درک بهتر مفهوم تفکر جانبی به تعریف کلی از این مقوله می‏پردازد.

2- مقایسۀ تفکر منطقی و تفکر جانبی :

3-خلاقیت و تفکر جانبی :

2- مقایسۀ تفکر منطقی و تفکر جانبی:

تصویر:1 (15-1)

"در عبارت زیر به عنوان مثال نحوۀ نگرش تفکر منطقی و تفکر جانبی برای فروش گروهی از کامپیوترها بیان شده است.

تفکر منطقی ابتدا یک طبقه‏بندی کلی برای راه‏حل‏ها ارائه می‏دهد:

- فقط سه راه پیش رو داریم: می‏توانیم همین قیمت‏ها را حفظ کنیم، آنها را پائین بیاوریم و یا قیمت‏ها را افزایش دهیم.

ولیکن در تفکر جانبی تفاوت زیادی در نحوة انجام کار وجود دارد.

- می‏توانیم قیمت‏ها را کاهش دهیم- می‏توانیم کیفیت محصولات را تغییر دهیم، کیفیت را بالا برده و قیمت‏ها را نیز افزایش دهیم- می‏توان برای مدت کوتاهی قیمت را پایین آورد و مجدداً آن را بالا برد- می‏توان قیمت‏ها را ثابت نگاه داشت ولی به کمیت محصول اضافه کرد. در آن واحد هم قیمت‏ها را بالا برده و هم پایین بیاوریم بدین سان که یک محصول ممتاز با قیمت بالا و یک محصول معمولی با قیمت پایین تولید کرد- و غیره...

یکی از رایج‏ترین خطاهای تفکر منطقی این است که یک طبقه‏بندی کلی برای راه‏حل‏ها ارائه داده و بعد دیگر نمی‏تواند از آن حد معلوم جلوتر برود" (2-153)

ادراک (Perception) نحوة نگرش ما به امور و پدیده‏های زندگی است که در اثر اطلاعات و تجربیاتی که فرا گرفته‏ایم ایجاد شده است و توسط ذهن پردازش شده و به شکل الگوهایی تقسیم‏بندی می‏شوند.

"ادراک جهان پیچیدة پیرامون ما را به اشکال ساده تقلیل می‏دهد و سیستم‏های پردازشگر ذهن ما با استفاده از کلمات و نمادها و روابطی که توسط ادراکمان شکل گرفته‏اند، کار می‏کنند." (2-140)

"در مرحلة بعدی ذهن اطلاعات دریافتی را در الگوهایی سازماندهی می‏کند و به محض اینکه الگویی تشکیل شود ذهن دیگر تجزیه و تحلیل یا طبقه‏بندی اطلاعات را انجام نمی‌دهد. زیرا هدف اصلی تفکر، از میان بردن تفکر است، ذهن به گونه‏ای ساخته شده است که غیر خلاق باشد؛ کار آن فقط تشخیص الگوهای مشابه می‏باشد و همین که این الگو را شناخت، در آن راه می‏یابد و آن را پی می‏گیرد و فکر کردن بیشتر در این باره لزومی ندارد، مانند رانندگی که به محض رسیدن به مسیرهای آشنا، بدون توجه به نقشه و پرسیدن مسیر، می‏توان به مسیر خود ادامه داد." (1-53)

تصویر:2 (5-6)

" تصویر فوق نشان‏دهندة یک دیس کم عمق از ژله یا ژلاتین است که وقتی یک قاشق جوهر داغ بر روی آن می‏ریزیم، ژلاتین را حل می‏کند، اگر همان طور قاشق‏های دیگر پر از جوهر بر سطح ژلاتین بریزیم، جوهر داغ، به درون فرورفتگی سرازیر شده و آن را عمیق‏تر خواهد کرد و در پایان نوعی کانال در سطح ژلاتین پدیدار خواهد شد. این مثال نحوة کارکرد الگوها را نشان می‏دهد، زیرا اولین اطلاعات وارده سطح را تغییر می‏دهند و سپس آن تغییر در راهی که اطلاعات بیشتر از آن دریافت می‏شود تأثیر می‏گذارد و بدین ترتیب ذهن اطلاعات خود را در یک مسیر که در نهایت الگوهای ذهنی را تشکیل می‏دهند، سازماندهی می‏کند" (6- 4)

"تفکر یک پروسة به هم پیوسته می‏باشد؛ به عنوان مثال اگر در یک اتاق، شخصی بگوید سیب، دیگری خواهد گفت درخت و نفر بعدی کلمۀ جنگل را بیان خواهد کرد. این پروسه نشان‏دهندة نحوة عملکرد ذهن می‏باشد و در صورتی‏که بخواهیم کلمات غیر مرتبط به هم را پشت سرهم بیان کنیم، کارمان بسیار سخت‏تر خواهد شد." (10-1)

" این بحث یکی از خطاهای عمدة تفکر است، که تفکر نکته به نکته خوانده می‏شود؛ و در آن ذهن بدون هیچ بررسی منظمی از این سو به آن سو کشیده می‏شود. بدین صورت است که گویی ذهن ما دارای ریل‏هایی می‏باشد که افکارمان بر روی این ریل‏های از پیش آماده شده در حال حرکتند و منحرف شدن از آنها کار بسیار سختی است.

زمانی‏ که صحبت از تفکر جانبی و یا تغییر الگوها می‏شود به معنای پریدن از مسیر یک ریل به ریل دیگر است و فقط در صورتی که شبکة ریل‏های نورونی (سلول‏های مغزی) به جای یک سری از ریل‏های موازی، شبکه‏ای پیچیده از تقاطع‏های بسیار باشد، این امر امکان‏پذیر است " (10-1)

به همین دلیل است که بسیاری از مردم کارهای یکسانی انجام می‏دهند و حرف‏های یکسانی می‏زنند و حتی در هنگام ارائه ایده برای حل مشکل تقریباً همه به جواب‏های یکسانی می‏رسند، زیرا تمامی آنها بر روی ریل‏های مشابهی در حال حرکتند.

"در نتیجه، تفکر جانبی در حوزة فعالیت سیستم‏های الگوساز جای دارد و دربارة ادراک است و در فرآیند ادراک، ذهن مانند یک سیستم اطلاعاتی خودسامانده عمل می‏کند. تفکر جانبی سعی دارد با تغییر الگویی به الگوی دیگر ما را از گرفتاری در دام الگوهای قدیمی ادراکمان رها سازد و به روش‏های میان‏بری دست یابد تا تنها در جهت بالا و پایین امور حرکت نکنیم و حرکتی جانبی داشته باشیم. هدف آن بیشتر ایجاد روشی آگاهانه برای تغییر الگوهاست که بتوان نتیجه را تغییر داد و به ایده‏هایی جدید و غیر منتظره دست یافت. در نتیجه اولین قدم در پروسه تفکر جانبی این است که مسیر واضح و روشن را در پیش نگیریم "(برداشت کلی از صفحة 54 الی 65 منبع شماره 1)

- شوخ طبعی :

"احتمالاً شوخی بارزترین ویژگی ذهن بشر است. شوخی مستلزم گریز از یک الگو به الگوی دیگر است و می‏تواند فقط در یک سیستم الگوساز خودسامان وجود داشته باشد، سیستمی که نظیر آن را در ادراک انسانی می‏یابیم.

ترفند رفتن به الگوی دیگر ما را ناگزیر به رفتن در مسیر فرعی می‏کند مانند بسیاری از حرفهای دو پهلو. شوخی نیز نوعی بازی با الفاظ است که در آن معنای دو پهلویی از یک واژه به کاربرده می‏شود.

عبارت زیر مثالی در این زمینه می‏باشد:

- خرجتان را از چه راهی درمی‏آورید؟

- از راه نوشتن.

-شما نویسنده‏اید؟

- نه به پدرم می‏نویسم برایم پول بفرستد." (1- 79)

"در واقع ارتباط بسیار نزدیکی بین ساز و کار «شوخی و بذله‏گویی» و ساز و کار تفکر جانبی هست زیرا هر دوی آنها وابسته به طبیعت نامتقارن الگوهای ادراک هستند." (2-140)

"غالباً شوخ طبعی در انسانها باعث انگیزش تفکر جانبی و تمرین آن می‏شود البته در صورتی‏که شخص دارای ذهنی باز برای این کار باشد.

بسیاری اوقات پوچی و مضحک بودن ایده‏ها و نتایج تفکر جانبی ، باعث خندیدن می‏شوند و این بدین دلیل است که چنین نتایجی بسیار متفاوت‏تر از افکار عمومی و یکسانی که به آنها عادت کرده‏ایم می‏باشند." (5-7)

منابع و مآخذ:

1- دبونو، ادوارد (1384) درس‏های درست اندیشیدن، ملک دخت قاسمی نیک منش،نشر اختران ،تهران

2- دبونو، ادوارد(1384) شش کلاه تفکر: نگاهی تازه به مدیریت اندیشه،آذین ایزدی فر، انتشارات پیک بهار، تهران

3- دبونو، ادوارد(1376) تفکر نوین، ضیاء الدین رضاخانی، انتشارات کویر، تهران

4- دبونو، ادوارد(1364) تفکر جانبی، عباس بشارتیان، بی نشر، تهران

5- De Bono, E. (October 1979) SCHUMACHER UK BRISTOL LECTURES, lateral thinking

6- www.deBonoForBusiness.com

7- www.hollisny.com/lateral.htm

8- www.inocrest.com

9- Lateral thinking-an introduction/C.W.A.M./van.Overveld/

Motivation, Techniques and Methods

10- www.aydinstone.com/article-24.html